dongen

Temidden van de voorbeeldtuinen ligt dit minimalistische paviljoen, dat dienst doet als bezoekers- en informatiecentrum. De glazen gevels van het nagenoeg ovalen gebouwtje omsluiten slechts een enkele ruimte. Een dichte schijf en een kleine kern waarin enkele voorzieningen zijn opgenomen, geven het paviljoen een gesloten rug. Het ruim overstekende dak, de ranke kolommen en de volglazen gevels zorgen ervoor dat het uitzicht volledig is gericht op de tuinen die in een waaier rondom het paviljoen liggen. De reflectie van het bouwwerk in de omliggende waterpartij en het gebruik van hout in het plafond zorgen ervoor dat het gebouw zich moeiteloos in de omgeving voegt. 

Montis meubelfabriek is in 1974 opgericht door de gebroeders Ton en Gerard van den Berg. Voor de productie van hun meubels was Dongen een logische vestigingsplaats, vanwege de leerindustrie van de Langstraat. In 1975 vestigde het bedrijf zich aan de Steenstraat waar eind jaren tachtig deze uitbreiding is gerealiseerd, die in de volksmond bekend staat als ‘het zwarte gebouw’.

Het Europaplein vormt het hart van de jaren-zestig wijk West I. Het kerkcomplex hier is gebouwd in een sobere Bossche School-stijl. Architect Nico van der Laan was samen met zijn broer (Dom) Hans van der Laan verantwoordelijk voor de Cursus Kerkelijke Architectuur die tussen 1946 en 1973 in Den Bosch werd gegeven. De theorie van het plastische getal, een verhoudingenleer als driedimensionale uitwerking van de gulden snede, stond hierin centraal.

Vanaf het moment dat Jan Rebel in 1911 in het kunstenaarsdorp Laren zijn eigen architectenbureau begon, richtte hij zich op het ontwerpen van landhuizen met verwijzingen naar Engelse voorbeelden. Vanaf de jaren twintig speelde Rebels leerling en medewerker Adam van Vliet een belangrijke rol in het bureau en vanaf 1935 was hij degene die alles ontwierp, ook al zette Rebel nog zijn handtekening op de tekeningen.

In opdracht van de N.V. Waterleiding-Maatschappij Noord-West-Brabant ontwierp Hendrik Sangster in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw dertien watertorens. In Midden-Brabant bouwde hij, naast deze toren in Dongen, ook watertorens in Kaatsheuvel (1925) en Gilze (1932). Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werden de meeste van de watertorens door de Duitsers opgeblazen, maar door inspanningen van het verzet bleef de toren in Dongen gespaard. De watertoren in Kaatsheuvel is in 1985 gesloopt, in een periode waarin herbestemming van erfgoed nog weinig gangbaar was.

De St. Laurentiuskerk (of Koepelkerk) is een hoogtepunt in het oeuvre van de bekende kerkenbouwer Joseph Cuypers. De kerk is gebouwd op de plaats van een voormalige Waterstaatskerk uit 1828, die in 1917 door brand werd verwoest.

Villa Vredeoord was het woonhuis van Cees Bressers, een rijke ondernemer in de leerindustrie en lid van de Eerste Kamer. Het statige herenhuis is gebouwd in een mengelmoes van bouwstijlen. In de raampartijen wisselen bogen en rechte vormen elkaar af. De zwierige detaillering van de topgevel en het gebruik van klassieke zuilen zijn geïnspireerd op de renaissance, terwijl dakkapellen en de de dakvorm van de toren verwantschap tonen met de gotiek.

De congregatie van Franciscanessen van Dongen werd in 1801 gesticht en is daarmee een van de oudste van het land. Ongeveer een eeuw later lieten de zusters de gevel aan de Hoge Ham bouwen om enkele kleinere gebouwen tot een eenheid te smeden. De bakstenen lijstgevels zijn uitgevoerd in een sobere, eclectische stijl met vooral kenmerken van de neorenaissance en neogotiek. Het middenrisaliet met topgevel is versierd met natuurstenen elementen. In een hoge nis bevindt zich de monumentale ingangspartij. Een Franciscusbeeld staat in een nis in de topgevel, die bekroond wordt door een gebroken, gebogen timpaan.

Smits was de oudste machinale schoenenfabriek in Dongen. De fabriek is in verschillende fasen gebouwd aan het eind van de negentiende en begin van de twintigste eeuw en is tot 2003 in gebruik gebleven. Karakteristiek zijn de raampartijen met kleine vierkante ruitjes, de brede houten deuren en de luiken bij de bovenramen. In de tweelaagse, oostelijke aanbouw was het kantoor van de fabriek gevestigd.

Vanaf 1850 ontwikkelde Dongen zich samen met Kaatsheuvel en Waalwijk tot het centrum van de Nederlandse schoenindustrie. De in 1879 opgerichte JAL schoenfabriek vormt een ensemble met de fabrikantenvilla en personeelswoningen.